مشتق
در نگاه نخست اینطور به نظر میرسید که بین مسئلهٔ یافتن مساحت سطح زیر یک نمودار و موضوع تعیین خط مماس بر منحنی در یک نقطه رابطهای وجود ندارد، اما اولین کسی که دریافت این دو مفهومِ به ظاهر دور از هم در واقع ارتباط نسبتاً نزدیکی با هم دارند آیزاک بارو (به انگلیسی: Isaac Barrow) معلم آیزاک نیوتون بودهاست. اما مفهوم مشتق به شکل امروزی آن، نخستین بار در سال ۱۶۶۶ میلادی توسط نیوتون و به فاصلهٔ چند سال بعد از او، توسط گوتفرید لایبنیتس، مستقل از یکدیگر پدید آمد. این دو دانشمند در ادامهٔ کار خود، باز هم به طور مستقل، بخش دوم آنالیز ریاضی یعنی حساب انتگرال را عرضه کردند که اساس آن بر عمل انتگرالگیری قرار دارد.نیوتون از شیوهٔ استدلال سینماتیک و با دیدگاه فیزیکی به بررسی مشتق پرداخته و از آن برای بدست آوردن سرعت لحظهای استفاده میکرد. اما لایب نیتس با دیگاهی هندسی، از مشتق برای بدست آوردن ضریب زاویهٔ مماس در منحنیها استفاده میکرد. هر یک از این دو دانشمند نمادهای جداگانهای را برای نشان دادن مشتق به کار میبردند.پیشرفت حساب دیفرانسیل و انتگرال در دوران بعد به آگوستین لویی کوشی، برنارد ریمان و برادران برنولی، یعنی ژاکوب و یوهان، مربوط میشود. لوپیتال (به فرانسوی: Guillaume Francois Antoine L'Hopital)، دانشمند فرانسوی، در سال ۱۶۹۶ نخستین کتاب درسی مربوط به آنالیز ریاضی را با نام «آنالیز بینهایت کوچکها برای بررسی منحنیها» منتشر کرد که در واقع خلاصهای از درسهایی بود که یوهان برنولی (به آلمانی: Johann Bernoulli) به عنوان معلم برای او نوشته بود. در این کتاب، قاعدهٔ رفع ابهام در حد، با استفاده از مشتق نیز آمده که به قاعدهٔ هوپیتال مشهور است ولی در واقع متعلق به یوهان برنولی بودهاست.
مواردی که تابع در نقطهٔ مفروض مشتقپذیر نیست:
نقاط ناپیوسته: تابع در نقاط ناپیوسته مشتقناپذیر است و از دید هندسی نمیتوان در این نقاط مماس بر منحنی رسم کرد.
نقاط زاویهدار: تابع در نقاط پیوستهای که مشتق چپ و راست در آنها دو عدد حقیقی نابرابر، یا یکی عدد و دیگری بینهایت باشد، مشتقپذیر نیست. از دید هندسی، در این نقاط دو نیممماس بر منحنی رسم میشود که با هم زاویه میسازند.
نقاط عطف قائم: تابع در نقاط پیوستهای که مشتق چپ و راست در آنها بینهایتهای همعلامت باشد مشتقناپذیر است. از دید هندسی، در این نقاط میتوان یک خط کامل مماس به موازات محور yها رسم کرد. نقطهٔ عطف قائم تنها نقطهای است که تابع در آن مشتقپذیر نیست ولی مماس کامل دارد.
نقاط بازگشت: تابع در نقاط پیوستهای که مشتق چپ و راست در آنها بینهایتهای غیر همعلامت باشد مشتقناپذیر است. از دید هندسی، در این نقاط میتوان یک نیممماس، به موازات محور y ها رسم کرد.
تابع در نقاطی که پیوستهاند ولی مشتق در آنها به سمت عدد مشخصی میل نمیکند نیز مشتقناپذیر است. از دید هندسی، در این نقاط نمیتوان مماس مشخصی بر منحنی رسم کرد.
نظرات شما عزیزان: